هشدار دکتر خسرو صادق‌نیت رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در گفت‌وگو با «سلامت»

در سال‌های اخیر مسوولان وزارت بهداشت، بارها خبر از افزایش مصرف قلیان، به‌ویژه در نوجوانان و دختران جوان داده‌اند. این در حالی است که به نظر می‌رسد قلیان یکی از مواد دخانی است که قبح سیگار را در میان بسیاری از خانواده‌های کشورمان ندارد و خیلی‌ها در منزلشان قلیان دارند و آن را نوعی وسیله سرگرمی و دورهمی محسوب می‌کنند. آمارهای وزارت بهداشت که در نشست خبری هفته بدون دخانیات، از زبان مسوولان بهداشتی وزارت بهداشت بیان شده نیز نشان می‌دهد که مصرف قلیان تا‌ سال 86 روند نزولی یا ثابتی داشته اما از‌ سال 88 که آخرین بررسی‌ها درباره مصرف دخانیات در کشور انجام شده، روند مصرف روزانه قلیان رو به افزایش گذاشته است. همین بررسی‌ها نشان می‌دهد مصرف قلیان در نوجوانان 13 تا 16 ساله 2 برابر شده که سهم دختران در این افزایش بیشتر از پسران بوده است. در همین نشست از گزارش‌هایی یاد شده است که نشان می‌دهند در برخی از قلیان‌ها ماده مخدر شیشه وجود دارد. هفته گذشته نیز رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت بر وجود مواد آمفتامینی در برخی از قلیان‌ها ابراز نگرانی کرد.

قلیان این روزها پای ثابت تفریحات خیلی از جوانان است و بسیاری به این مساله توجه نمی‌کنند که خطر قلیان چند برابر خطر سیگار است. چندی پیش، رئیس انجمن انکولوژی، علاوه بر سرطان ریه، یکی از عوامل افزایش سرطان دهان را مصرف قلیان عنوان کرده بود. با تمام این حرف‌ها وجود شیشه در قلیان‌ها نگرانی را دوچندان می‌کند. دکتر خسرو صادق‌نیت، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در گفت‌وگو با «سلامت» با بیان اینکه وجود ماده محرک شیشه در برخی از قلیان‌ها به تازگی برایمان به اثبات رسیده، توضیح می‌دهد: «اخیرا توتون و تنباکوهایی رایج شده با عنوان معطر یا معسل که بوها و طعم‌های مختلفی دارد که 70 تا 80 درصد محتوای آنها موادی غیر از توتون است. در واقع، مواد شیمیایی، سمی و اسانس‌هایی که در این توتون‌ها به کار رفته است، عوارض بسیار خطرناکی برای بدن دارد که خیلی از آنها ناشناخته است، اما متاسفانه اتفاقی که اخیرا افتاده، این است که برخی از مراکز عرضه توتون، در کنار توتون‌هایشان مقداری مواد آمفتامینی مانند شیشه سرو می‌کنند.» دکتر صادق‌نیت با بیان اینکه خود قهوه‌خانه‌داران به صورت عامدانه شیشه را به توتون اضافه می‌کنند، ادامه داد: «این کار برای جلب مشتری و وابستگی بیشتر به قلیان صورت می‌گیرد تا مصرف‌کنندگان دفعات بیشتری برای کشیدن قلیان مراجعه کنند.»

موضوع مهم دیگری که رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در مورد آن هشدار می‌دهد، عوارض مصرف قلیان‌هایی است که علاوه بر مواد مضری که دارند، حاوی شیشه نیز هستند: «اگر فردی که از قلیان حاوی شیشه استفاده می‌کند، قبلا سابقه مصرف شیشه نداشته باشد و مقدار مواد آمفتامینی آن زیاد باشد، دچار مسمومیت می‌شود- ما مواردی داشته‌ایم که به‌دلیل شدت مسمومیت در بیمارستان بستری شده‌اند. اگر هم مقدار شیشه کم باشد، ممکن است مسمومیت ایجاد نشود و فرد دچار حالت سرخوشی شود و تصور ‌کند به‌دلیل مصرف توتون است، در حالی که به مرور زمان وابستگی ایجاد می‌شود، تا جایی که فردی که گاهگاهی قلیان مصرف می‌کرده الان باید هر روز قلیان بکشد.» دکتر صادق‌نیت در پاسخ به این سوال «سلامت» که آیا قلیان‌هایی که شیشه دارند قابل تشخیص هستند یا نه، به علایم بعد از مصرف اشاره می‌کند: «از روی علایمی که بعد از مصرف ایجاد می‌شود، می‌توان تشخیص داد که در توتون آن قلیان، شیشه هم به کار رفته یا نه. اگر میزان شیشه زیاد باشد، مصرف‌کننده بعد از مصرف دچار سردرد، افزایش ضربان قلب، توهم و بی‌قراری می‌شود ولی اگر میزان شیشه در آن کم باشد، ممکن است فرد اصلا متوجه نشود.» به گفته رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، واکنش افراد نسبت به مصرف مواد آمفتامینی با توجه به شرایط جسمی‌شان متفاوت است و نمی‌توان گفت اگر میزان شیشه کم باشد هیچ علامتی در فرد ایجاد نمی‌شود. ممکن است فردی دچار سرخوشی شود و در فرد دیگر علائم دیگری را شاهد باشیم...
 

هر وعده مصرف قلیان معادل 100تا 200 نخ سیگار است و چون معمولا قلیان به صورت دسته‌جمعی کشیده می‌شود اطرافیان نیز در معرض دود آن هستند و حتی اگر قلیان نکشند سلامت آنها را نیز به مخاطره می‌اندازد. دکتر صادق‌نیت که مسئول دبیرخانه ستاد کشوری مبارزه با دخانیات نیز است با بیان اینکه 90 درصد افرادی که سیگاری هستند قبل از 18 سالگی در معرض دود سیگار بوده‌اند، تاکید می‌کند: «نگرانی‌ای که در مورد دود قلیان وجود دارد این است که بچه‌ها در معرض آن هستند. از یک طرف، قبح مصرف دخانیات برایشان می‌ریزد و در آینده راحت‌تر مصرف‌کننده می‌شوند و از سوی دیگر چون سنین کودکی زمان رشد سیستم اعصاب است بچه‌هایی که در معرض دود قلیان و سیگار هستند احتمال اینکه در آینده به مواد دخانی وابسته شوند، بیشتر است بنابراین توصیه ما این است که به خاطر فرزندانتان هم که شده قلیان و سیگار نکشید.»

دکتر صادق‌نیت در ادامه صحبت‌هایش به توتون‌های تولید داخل نیز اشاره می‌کند: «در حال حاضر در حال مطالعه‌ای هستیم تا ببینیم که توتون‌های تولیدی کشور از نظرآلودگی به موادی مثل شیشه در چه وضعیتی هستند ولی آنچه مسلم است شیشه توسط عرضه‌کنندگان قلیان به توتون‌ها اضافه می‌شود.»

توتون و تنباکوی داخلی تابع استاندارد خاصی نیستند

شاید اگر به جوان‌ها بگوییم که قلیان نیز می‌تواند فرد را دچار اعتیاد کند، این ادعا برایشان قابل باور نباشد، در حالی که این ترفند جدید کمپانی‌های دخانیات برای جلب بیشتر مشتری است. دکتر محمدرضا معدنی، دبیر فراکسیون مبارزه با دخانیات مجلس در گفت‌وگو با «سلامت» با بیان این مطلب و انتقاد از عملکرد مسئولان نسبت به بستن قهوه‌خانه‌ها تاکید می‌کند: «از آنجایی که نیکوتین موجود در توتون و تنباکو 10 برابر از هروئین اعتیادآورتر است، با مصرف آنها در مغز گیرنده‌هایی فعال می‌شود که وقتی فرد قلیان یا سیگار نمی‌کشد دچار بی‌خوابی، بی‌قراری، اضطراب و تپش قلب می‌شود و برای آرام شدن به سمت مواد دخانی می‌رود.

شرکت‌های مواد دخانی با علم به این قضیه هر روز ترفند جدیدی به کار می‌برند تا مشتریانشان بیشتر شود. همچنین قلیان‌داران با شیوه‌های جدید در جوانان و نوجوانان اعتیاد ایجاد می‌کنند تا به‌طور مرتب به این مراکز مراجعه کنند و قلیان بکشند.» عضو هیات‌ امنای جمعیت مبارزه با دخانیات با بیان اینکه توتون و تنباکوهای داخلی استاندارد خاصی ندارند، می‌گوید: «باعث تاسف است که شرکت دخانیات خودش استاندارد توتون و تنباکو را تعیین می‌کند در حالی که سازمان استاندارد باید این کار را بکند و ممکن است در توتون‌های داخلی نیز مواد آمفتامینی وجود داشته باشد.»

اطلاع‌رسانی و توزیع قلیان را ممنوع اعلام کنید

دبیر فراکسیون مبارزه با دخانیات مجلس به مثال معروفی اشاره می‌کند که بیانگر آثار قلیان است: «فردی در اثر کشیدن سیگار ظرف مدت 4 سال کل ریه‌اش را از دست داده، بنابراین آن ذهنیتی که شرکت‌های دخانی در ذهن جوان‌ها ایجاد کرده‌اند مبنی بر اینکه آب موجود در قلیان سموم آن را از بین می‌برد، کاملا دروغ است.» دکتر معدنی تاکید دارد افراد به مرور زمان به قلیان‌هایی که حاوی شیشه هستند وابسته می‌شوند و مجبور هستند بیشتر قلیان بکشند تا نیاز بدنشان تامین شود و از این طریق پول بیشتری به جیب شرکت‌های دخانی و قهوه‌داران خواهد رفت.

وی راه‌حل این معضل را اطلاع‌رسانی و ممنوعیت مصرف ذکر می‌کند و اعتقاد دارد: «به راحتی در اماکن تفریحی مانند فرحزاد و تجریش قلیان سرو می‌شود و این نشان از ضعف مدیریتی ماست. از طرفی، در صدا و سیما هنوز در فیلم‌ها و سریال‌ها مصرف دخانیات را نشان می‌دهند بنابراین در عین حال که مردم را از مضرات قلیان آگاه می‌کنیم که حاوی آرسنیک، بنزن، فنول و هزاران ماده سمی و سرطان‌زای دیگر است، باید جلوی فروش مواد دخانی را نیز بگیریم.»

آنچه بیش از تمام این حرف‌ها و هشدارها اهمیت دارد این است که قلیان یک وسیله تفریحی و دورهمی است و جوان‌ها و خانواده‌ها برای تفریح به سمت قلیان می‌روند. بنابراین شاید بهتر باشد به جای ممنوعیت آن به فکر ایجاد تفریحاتی باشیم که جایگزین قلیان شوند.

هفته نامه سلامت/539